„TRUDNOŚCI DZIECKA W PRZYSTOSOWANIU SIĘ DO PRZEDSZKOLA”

Przekroczenie progu przedszkola przez dzieci 3-letnie to moment rozpoczęcia życia w dwóch środowiskach: rodzinnym i instytucjonalnym. Aby stworzyć dzieciom lepszy start przedszkolny, należy posiąść wiedzę na temat trudności, jakie napotyka dziecko w początkowym okresie pobytu w przedszkolu.

Z analizy potrzeb i właściwości rozwojowych dziecka oraz możliwości ich zaspakajania w środowisku instytucjonalnym, za najtrudniejsze dla dziecka uznać można:

• zmianę dotychczasowych standardów zaspakajania potrzeb emocjonalnych i biologicznych
• nawiązywanie kontaktów interpersonalnych z nieznanymi ludźmi
• nabywanie poczucia przynależności do grupy społecznej
• zmianę rytmu i trybu życia
• inną pozycję dziecka w grupie przedszkolnej niż w rodzinie
• zmiany w sytuacji rodzinnej wywołane faktem podjęcia przez matkę pracy zawodowej.

Rozpoczęcie przez dziecko edukacji przedszkolnej jest momentem przełomowym w jego życiu społecznym. Dla wielu dzieci oznacza on pierwsze kontakty z dużą grupą, których jakość jest znacząca dla rozwoju i późniejszego funkcjonowania w różnych środowiskach. Fakt ten wiąże się ze zmianą dotychczasowego trybu życia i zaspakajania potrzeb, do czego dochodzą nowe dla dziecka zadania, związane z funkcjonowaniem w grupie przedszkolnej.

Dziecko 3-letnie przez pierwsze dni w przedszkolu jest zdezorientowane. Nie wie, z kim ma nawiązać bliższy kontakt emocjonalny i kto będzie zaspakajał jego potrzeby. Dodatkowo komplikuje tę sytuację fakt, że jednego dnia przyjmuje się większość dzieci do grupy i od razu pozostają w niej same bez rodziców. Nauczycielka nie jest w stanie od razu nawiązać bliższych kontaktów z każdym dzieckiem. Dziecko związane emocjonalnie z matką, która zaspakajała dotychczas jego potrzeby, pozostawione przez nią w nieznanym mu środowisku, przeżywa lęk, ponieważ utraciło fizyczny kontakt z obiektem przywiązania i ma poczucie braku kontroli nad tym, co będzie się z nim działo w przedszkolu. Ten stan bardzo obniża poczucie bezpieczeństwa dziecka, a wywołane tym napięcie emocjonalne wpływa niekorzystnie na procesy przystosowawcze do nowego środowiska.

W środowisku przedszkolnym najważniejszą dla dziecka osobą jest nauczycielka, która pierwsza nawiązuje z nim kontakt. Jednak z uwagi na fakt, że sprawuje ona opiekę nad kilkunastoma innymi dziećmi, dziecko nie zajmuje już centralnej pozycji w sytuacjach społecznych, jaką miało w rodzinie. Przystosowuje się więc i uczy nowych zachowań w sytuacjach emocjonalnie i poznawczo trudnych.

Oprócz nawiązania kontaktów z pracownikami przedszkola (nauczyciel, obsługa) dziecko wchodzi również w interakcje z rówieśnikami. W pierwszych dniach spotykają się nie znane sobie dzieci w nieznanym środowisku. Rozłąka z najbliższymi i nowa sytuacja bardzo absorbuje dziecko, a zachwiane poczucie bezpieczeństwa nie sprzyja nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami, którzy też mają podobne problemy. W tej sytuacji dziecko preferuje kontakty z dorosłymi.

Dziecko 3-letnie znajduje się dopiero na początku drogi uspołeczniania się. Dzieci w tym wieku nie są w stanie współdziałać ze sobą, uzgadniać planów wspólnej zabawy. Nawiązują jednak krótkotrwałe kontakty werbalne i pozawerbalne, które w pewnym stopniu je satysfakcjonują. Dopiero pod wpływem dłuższego, wspólnego pobytu rozwijają się późniejsze kontakty i nawiązują pierwsze przyjaźnie.

Dziecko musi w ciągu pierwszych dni pobytu w przedszkolu nawiązać również wiele interakcji przedmiotowych oraz uzyskać orientację w nowej przestrzeni i przyswoić sobie wiele informacji organizacyjnych. Dziecko znajduje się w nowym otoczeniu, które stanowią nowe pomieszczenia, meble, sprzęty. Musi poznać ich funkcje oraz zasady korzystania, wynikające ze zbiorowego charakteru życia. Wszystko jest własnością społeczną, co narzuca pewne ograniczenia w swobodnym korzystaniu z nich. Trudności w przystosowaniu mogą wiązać się też z brakiem orientacji w organizacji i rytmie dnia w oddziale przedszkolnym. Dzieci zdobywają ją dopiero w toku własnych doświadczeń.

Innym problemem związanym z rolą przedszkolaka jest wykształcenie u 3-latków poczucia współżycia i współdziałania . Organizacja zbiorowego trybu życia w przedszkolu polega na tym, że dziecko jest przynależne do grupy, do której się mówi w liczbie mnogiej, czyli bezosobowej, z grupą wychodzi się na spacer, grupa je, śpiewa, bawi się. Dziecka 3-letnie jest jeszcze w fazie silnego egocentryzmu i wymaga bliskości, uwagi dorosłych, a grupowy charakter życia w przedszkolu nie zaspokaja tych jego potrzeb, przeciwko czemu może się buntować. Przez pewien czas dzieci przeżywają stan dezorganizacji w zachowaniu i w większości nie reagują na polecenia kierowane do grupy przez nauczycielkę.

Na przeżycia dziecka w przedszkolu nakładają się zmiany w organizacji życia w rodzinie. Często wraz z faktem oddania dziecka do przedszkola wiąże się podejmowanie przez matkę pracy. Zmienia się wówczas dotychczasowy rytm dnia w rodzinie. W następstwie wcześniejszego wstawania pojawia się pośpiech, rosną wymagania rodziców, dziecku poświęca się mniej czasu. To wszystko razem stanowi niezrozumiały dla dziecka splot wydarzeń, które mogą być odebrane jako utrata miłości matki, wywołać poczucie opuszczenia, osamotnienia, co dodatkowo komplikuje adaptację do przedszkola.

Podsumowując, dla wielu dzieci pierwsze kontakty z przedszkolem są źródłem przykrych napięć emocjonalnych, utrudniającym im przystosowanie się do nowych warunków. Jednak przedszkole jest idealnym środowiskiem do uczenia dziecka niezależności i uspołecznienia. Kontakty z rówieśnikami uczą norm współżycia i respektowania grupy społecznej. Dziecko szybciej się do niego przystosuje i zniesie niedogodności życia zbiorowego, gdy będzie go postrzegało jako bezpieczne i atrakcyjne dla siebie.

LITERATURA:

1) Lubowiecka J. : Przystosowanie psychospołeczne dziecka do przedszkola. Warszawa 2000

2) Lubowiecka J. : Trudności dziecka w przystosowaniu się do przedszkola. „Wychowanie w przedszkolu” 2001, nr 6